राम मंदिर, अयोध्या

विकिपीडिया से
(राम मंदिर से अनुप्रेषित)
श्री राम जन्मभूमि मंदिर
राम मंदिर, अयोध्या is located in Uttar Pradesh
राम मंदिर, अयोध्या
Uttar Pradesh में लोकेशन
राम मंदिर, अयोध्या is located in India
राम मंदिर, अयोध्या
राम मंदिर, अयोध्या (India)
नाँव
अन्य नाँवराम मंदिर
भूगोल
भूगोलीय स्थिति26°47′44″N 82°11′39″E / 26.7956°N 82.1943°E / 26.7956; 82.1943निर्देशांक: 26°47′44″N 82°11′39″E / 26.7956°N 82.1943°E / 26.7956; 82.1943
देशभारत
State/provinceउत्तर प्रदेश
जिलाअयोध्या
संस्कृति
प्रमुख देवताराम लला (श्री राम का शिशु रूप)
इतिहास आ प्रशासन
वेबसाइटश्री राम जन्मभूमि तीर्थ क्षेत्र

राम मंदिर एगो हिन्दू मंदिर ह जवन भारत के उत्तर प्रदेश के अयोध्या में राम जन्मभूमि के जगह पर बन रहल बा। पवित्र हिंदू ग्रंथ रामायण के अनुसार हिंदू धर्म के एगो प्रमुख देवता राम के जन्मस्थान ह।[1] मंदिर निर्माण के देखरेख श्री राम जन्मभूमि तीर्थ क्षेत्र कर रहल बा। भूमि पूजन संस्कार 5 अगस्त 2020 के भारत के प्रधानमंत्री नरेंद्र मोदी द्वारा कइल गइल आ मंदिर के निर्माण शुरू हो गइल। मंदिर के परिसर में सूर्य, गणेश, शिव, दुर्गा, विष्णुब्रह्म देवता लोग के समर्पित मंदिर शामिल होई।[2]

इतिहास[संपादन करीं]

पृष्ठभूमि[संपादन करीं]

विष्णु देवता के अवतार राम एगो व्यापक रूप से पूजल जाए वाला हिन्दू देवता हवें। प्राचीन भारतीय महाकाव्य रामायण के अनुसार राम के जनम भारत के अयोध्या में भइल रहे। 16वीं सदी में मुगल लोग एगो मस्जिद बनवलस, बाबरी मस्जिद जवना के राम जन्मभूमि के स्थल मानल जाला, जवना के राम के जन्मस्थान कहल जाला। 1850 के दशक में एगो हिंसक विवाद पैदा भइल।

1980 के दशक में हिंदू राष्ट्रवादी संघ परिवार से संबंध रखे वाला विश्व हिंदू परिषद (VHP) हिन्दू लोग खातिर एह जगह के वापस लेवे खातिर आ एह जगह पर रामलाला के समर्पित मंदिर बनावे खातिर एगो नया आंदोलन शुरू कइलस। नवंबर 1989 में विश्व हिंदू परिषद विवादित मस्जिद से सटल जमीन प मंदिर के नींव रखलस। 6 दिसंबर 1992 के विहिप आ भारतीय जनता पार्टी एह जगह पर एगो रैली के आयोजन कइलस जवना में 1,50,000 स्वयंसेवक शामिल भइले, जवना के कारसेवक के नाम से जानल जाला। रैली हिंसक हो गईल, अउरी भीड़ सुरक्षा बल पर भारी पड़ गईल अउरी मस्जिद के गिरा दिहलस[3][4]

एह तोड़फोड़ के परिणामस्वरूप भारत के हिन्दू अउरी मुस्लिम समुदाय के बीच कई महीना तक अंतरसाम्प्रदायिक दंगा भईल जवना में कम से कम 2000 लोग के मौत भईल, अउरी पूरा भारतीय उपमहाद्वीप में दंगा शुरू हो गईल।[5] मस्जिद गिरावे के एक दिन बाद 7 दिसंबर 1992 के द न्यूयॉर्क टाइम्स में खबर आइल कि पूरा पाकिस्तान में 30 से अधिक हिंदू मंदिरन पर हमला भइल, कुछ में आग लगा दिहल गइल आ एगो के गिरा दिहल गइल। बाबरी मस्जिद के जवाबी कार्रवाई के दौरान आंशिक रूप से तबाह भईल ए हिन्दू मंदिर में से कुछ मंदिर तब से ओसही रहे।[6]

5 जुलाई 2005 के भारत के अयोध्या में नष्ट बाबरी मस्जिद के जगह प पांच आतंकवादी अस्थायी राम मंदिर प हमला कईले। केंद्रीय रिजर्व पुलिस बल (सीआरपीएफ) के संगे भईल गोलीबारी में पांचों के गोली मार के हत्या क दिहल गईल, जबकि हमलावर घेराबंदी वाला दीवार के तोड़े के चक्कर में भईल ग्रेनेड हमला में एक नागरिक के मौत हो गईल। सीआरपीएफ के तीन लोग के जानमाल के नुकसान भईल, जवना में से दु जने गंभीर रूप से घाही हो गईले, जवना में कई गो गोली लागल बा।[7][8]

भारतीय पुरातत्व सर्वेक्षण (ASI) द्वारा 1978 आ 2003 में भइल पुरातात्विक खुदाई में अइसन सबूत मिलल जे एह बात के बतावे लें कि एह जगह पर हिंदू मंदिर के अवशेष मौजूद रहलें।[9][10] सालन से कई तरह के टाइटिल आ कानूनी विवाद भी भइल, जइसे कि अयोध्या अध्यादेश, 1993 में कुछ क्षेत्र के अधिग्रहण के पारित होखल। अयोध्या विवाद प 2019 में सुप्रीम कोर्ट के फैसला के बाद ही फैसला भईल कि विवादित जमीन के भारत सरकार के ओर से राम मंदिर बनावे खाती बनावल ट्रस्ट के सौंप दिहल जाए। अंततः श्री राम जन्मभूमि तीर्थ क्षेत्र के नाम से ट्रस्ट के गठन भईल। 5 फरवरी 2020 के संसद में घोषणा भइल कि नरेंद्र मोदी सरकार मंदिर बनावे के योजना के स्वीकार कर लिहले बिया।

पहिले से निर्माण के प्रयास भइल[संपादन करीं]

1980 के दशक में विहिप धन आ ईंट बटोरत रहे जवना पर "जय श्री राम" लिखल रहे। बाद में राजीव गांधी सरकार विहिप के शिलान्यास खातिर अनुमति दे दिहलस जवना में तत्कालीन गृहमंत्री बुता सिंह औपचारिक रूप से अनुमति विहिप नेता अशोक सिंघल के पहुंचवले। शुरू में केंद्र अउरी राज्य सरकार विवादित स्थल के बहरी संचालन प सहमति बनवले रहे। हालांकि 9 नवंबर 1989 के विहिप के नेता अउरी साधू के एगो समूह विवादित जमीन से सटल 200-लिटर (7-घनफुट) गड्ढा खोद के एकर शिलान्यास कईलस। सिंहद्वार के इहाँ बिछावल गइल रहे।[11] कामेश्वर चौपाल (बिहार के दलित नेता) सबसे पहिले पत्थर बिछावे वाला लोग में से एक बन गईले।[12]

मंदिर के देवता[संपादन करीं]

रामलला विराजमान, भगवान विष्णु के अवतार राम के शिशु रूप, मंदिर के मुख्य देवता हवें।[13]

राम लल्ला 1989 से विवादित जगह प कोर्ट केस में मुकदमाबाज रहले, कानून के मुताबिक उनुका के न्यायिक व्यक्ति मानल जाता।[14] उनुकर प्रतिनिधित्व विहिप के एगो वरिष्ठ नेता त्रिलोकी नाथ पांडेय कईले, जेकरा के राम लल्ला के अगिला ‘मानव’ दोस्त मानल जात रहे।[13]

मंदिर ट्रस्ट के मुताबिक अंतिम खाका में मंदिर परिसर में सूर्य, गणेश, शिव, दुर्गा, विष्णु अउरी ब्रह्मा के समर्पित मंदिर शामिल बा। [15]

लोकप्रिय संस्कृति[संपादन करीं]

2021 में राजपथ पर उत्तर प्रदेश के टेबल्यू।
नई दिल्ली के मॉल में दीपावली 2020 के दौरान प्रस्तावित राम मंदिर मॉडल।

राजपथ पर २०२१ के दिल्ली के गणतंत्र दिवस परेड के दौरान उत्तर प्रदेश के टेबल्यू में राम मंदिर के प्रतिकृति देखावल गईल।[16] 2021 में दिपावली में मंदिर के छोट आकार के प्रतिकृति बनावल गईल।[17]

नारा[संपादन करीं]

एह नारा के भिन्नता बा जइसे कि लाल कृष्ण आडवाणी द्वारा इस्तेमाल कइल गइल नारा: "सौगंध राम की खाते हैं, हम मंदिर वहीं बनाएंगे", "रामलल्ला हम आएंगे, मंदिर वहीं बनाएंगे"।[18] अन्य भिन्नता आ रूपांतरण सभ में "मंदिर वहीं बनेगा"।[19] "जहां राम का जन्म हुआ था, हम मंदिर वहीं बनाएंगे"। "पहले मंदिर, फिर सरकार"।

संदर्भ[संपादन करीं]

  1. Bajpai, Namita (7 May 2020). "Land levelling for Ayodhya Ram temple soon, says mandir trust after video conference". The New Indian Express. Retrieved 8 May 2020.
  2. "Six temples of different deities in Ayodhya Ram temple's final blueprint". The Hindu (भारतीय अंग्रेजी में). PTI. 2021-09-13. ISSN 0971-751X. Retrieved 2021-11-22.{{cite news}}: CS1 maint: others (link)
  3. Anderson, John Ward; Moore, Molly (8 December 1992). "200 Indians killed in riots following mosque destruction". Washington Post. Retrieved 29 August 2020.
  4. Fuller, Christopher John (2004), The Camphor Flame: Popular Hinduism and Society in India, Princeton University Press, p. 262, ISBN 0-691-12048-X
  5. Kidangoor, Abhishyant (August 4, 2020). "India's Narendra Modi Broke Ground on a Controversial Temple of Ram. Here's Why It Matters". TIME. Retrieved 17 November 2020. For Muslims in India, it is the site of a 16th century mosque that was demolished by a mob in 1992, sparking sectarian riots that led to some 2,000 deaths.
  6. Khalid, Haroon (14 November 2019). "How the Babri Masjid Demolition Upended Tenuous Inter-Religious Ties in Pakistan". The Wire. Retrieved 30 May 2020.
  7. PTI, UNI (6 July 2005). "Front Page: Armed storm Ayodhya complex". The Hindu. Archived from the original on 2005-07-08.{{cite web}}: CS1 maint: uses authors parameter (link)
  8. "Indian PM condemns the attack in Ayodhya". people.com.cn. People's Daily Online. Archived from the original on 2012-10-11. Retrieved 2023-07-04.
  9. Bhattacharya, Santwana (6 March 2003). "I found pillar bases back in mid-seventies: Prof Lal". The Indian Express Archive. Retrieved 2020-10-07.
  10. "Proof of temple found at Ayodhya: ASI report". Rediff (अंग्रेजी में). PTI. 25 August 2020. Retrieved 2020-10-07.{{cite web}}: CS1 maint: others (link)
  11. "Grand Ram temple in Ayodhya before 2022". The New Indian Express. IANS. 11 November 2019. Retrieved 26 May 2020.{{cite web}}: CS1 maint: others (link)
  12. Bajpai, Namita (21 July 2020). "280-feet wide, 300-feet long and 161-feet tall: Ayodhya Ram temple complex to be world's third-largest Hindu shrine". The New Indian Express. Archived from the original on 22 July 2020. Retrieved 23 July 2020.
  13. 13.0 13.1 "Ayodhya Case Verdict: Who is Ram Lalla Virajman, the 'Divine Infant' Given the Possession of Disputed Ayodhya Land". News18. 9 November 2019. Retrieved 4 August 2020.
  14. Pandey, Alok (23 July 2020). "Ayodhya's Ram Temple Will Be 161-Foot Tall, An Increase Of 20 Feet". NDTV. Retrieved 23 July 2020.
  15. Press Trust of India (13 September 2021). "6 temples of different deities to be constructed in Ram Janmabhoomi premises". India Today (अंग्रेजी में). Retrieved 2021-11-22.{{cite web}}: CS1 maint: url-status (link) CS1 maint: uses authors parameter (link)Press Trust of India (13 September 2021). "6 temples of different deities to be constructed in Ram Janmabhoomi premises".
  16. "Ayodhya on Rajpath: UP's Republic Day tableau showcases replica of Ram temple". Zee News. Retrieved 2 February 2021.{{cite news}}: CS1 maint: url-status (link)
  17. Harigovind, Abhinaya (2021-11-03). "For Delhi govt's Diwali event, makeshift Ram Mandir made of thermocol, plywood; sound and lights show". The Indian Express (अंग्रेजी में). Retrieved 2021-11-21.{{cite web}}: CS1 maint: url-status (link)
  18. Verma, Nalin (4 August 2020). "'Mandir Wahin Banayenge' Said L.K. Advani 30 Years Ago, But Will Stay Home on August 5". The Wire. Retrieved 2021-02-02.{{cite web}}: CS1 maint: url-status (link)
  19. "'Sri Ram': A look at how some Hindi and English newspapers covered the #AyodhyaVerdict". Newslaundry. 10 November 2019. Retrieved 2021-02-02.{{cite web}}: CS1 maint: url-status (link)