काल्डेरा

विकिपीडिया से
पहाड़ के चोटी के ऊपरी हिस्सा कड़ाही नियर, ओहमें एगो छोट ज्वालामुखी से निकलत धुँआ
माउंट सेंट हेलेना के काल्डेरा
एगो नया काल्डेरा के नगीचे से घींचल फोटो; कुंड नियर जगहा में अभिन लावा देखाई पड़ रहल बा।

काल्डेरा (अंग्रेजी: caldera) एक ठो थलरूप बाटे जवन ज्वालामुखी शंकु के मुहाना पर मौजूद ज्वालामुखी क्रेटर के धँसक के एक ठो बिसाल गड़हा के रूप ले लिहले से बनेला। ई गड़हा कड़ाही नियर आकृति के होला आ अक्सर इनहन में पानी भर जाला आ तब ओह झील के क्रेटर झील (चाहे काल्डेरा झील) कहल जाला। अमेरिका के ओरेगन राज्य में मौजूद क्रेटर लेक एकठो अइसन सुघर उधाहरण बाटे।

नाँव उत्पत्ती[संपादन करीं]

शब्द कॉल्डेरा (caldera) स्पेनिश भाषा के caldera, आ लैटिन भाषा के caldaria से आइल बतावल जाला जिनहन के मतलब होला "खाना पकावे के बर्तन" ("cooking pot")[1] कुछ अंग्रेजी स्रोत सभ में एकर हिज्जे cauldron के इस्तेमाल भी देखे में आवे ला,[2] हालाँकि, बाद के शब्दावली के प्रयोग में cauldron के इस्तेमाल अइसन काल्डेरा खातिर होखे लागल बा जे बहुत कटान से हो के गुजरल होखे आ एकरे तली के चट्टानी परत सभ देख्लाई पड़े लागल होखें।[1] ई टर्म caldera के भूबिज्ञान आ भूआकृति बिज्ञान में आवे के स्रोत जर्मनी के भूगर्भशास्त्री लियोपोल्ड फॉन बुष (Leopold von Buch) के द्वारा बतावल जाला जब ऊ 1815 में कनारी दीपसमूह के भ्रमण कइलें आ आपन बिबरन छपववलें,[note 1] जहाँ ऊ पहिली बेर Las Cañadas के देखलें जे टेनेरीफ (Tenerife) के हिस्सा हवे आ जहाँ माउंट टेइडी (Teide) प्रमुख भूआकृतिक चीज हवे, आ एकरे बाद ऊ ला पाल्मा में काल्डेरा दे टाबूरीइन्ते (Caldera de Taburiente) के देखलें।[3][1]

निर्माण[संपादन करीं]

ज्वालामुखी के नीचे मैग्मा चेंबर के खाली होखे से ढहे भा भँसके के घटना शुरू होला, अइसन कबो-कबो बड़हन बिस्फोट के परिणाम के रूप में होला (जइसे कि टैम्बोरा[4] 1815 में), ज्वालामुखी के साइड में (जइसे कि पिटन डी ला फोर्नेस 2007 में)[5] चाहे फिर कनेक्टेड फिशर सिस्टम में (देखीं Bárðarbunga 2014–2015 में) बहाव वाला बिस्फोट के दौरान होखे ला। अगर मजिगर मात्रा में मैग्मा बाहर निकल जाय तब खाली चेंबर अपना ऊपर के ज्वालामुखी ढाँचा के वजन के सहारा ना दे पावे ला। मोटा-मोटी गोलाकार फ्रैक्चर, "रिंग फाल्ट" चेंबर के किनारे के आसपास बिकसित होला। रिंग फ्रैक्चर फाल्ट इंट्रूजन खातिर फीडर के काम करे ला जेकरा के रिंग डाइक के नाँव से भी जानल जाला।[6]:86–89 रिंग फ्रैक्चर के ऊपर सेकेंडरी ज्वालामुखी वेंट बन सके लें।[7] जइसे-जइसे मैग्मा चेंबर खाली होखत जाला, रिंग फ्रैक्चर के भीतर ज्वालामुखी के बिचला हिस्सा टूटे लागे ला। ई भँसकाव एकही प्रलयकारी बिस्फोट के परिणाम के रूप में हो सके ला, या फिर ई कई गो बिस्फोटन के सिलसिला के परिणाम के रूप में चरणबद्ध तरीका से हो सके ला। कुल क्षेत्रफल जवन ढह जाला सैकड़न वर्ग किलोमीटर के बिस्तार वाला हो सके ला।[1]

फुटनोट[संपादन करीं]

नोट[संपादन करीं]

  1. Leopold von Buch's book Physical Description of the Canary Isles was published in 1825

संदर्भ[संपादन करीं]

  1. 1.0 1.1 1.2 1.3 Cole, J; Milner, D; Spinks, K (February 2005). "Calderas and caldera structures: a review". Earth-Science Reviews. 69 (1–2): 1–26. Bibcode:2005ESRv...69....1C. doi:10.1016/j.earscirev.2004.06.004.
  2. Smith, Robert L.; Bailey, Roy A. (1968). "Resurgent Cauldrons". Geological Society of America Memoirs. 116: 613–662. doi:10.1130/MEM116-p613.
  3. von Buch, L. (1820). Ueber die Zusammensetzung der basaltischen Inseln und ueber Erhebungs-Cratere. Berlin: University of Lausanne. Retrieved 28 December 2020.
  4. Greshko, Michael (8 April 2016). "201 Years Ago, This Volcano Caused a Climate Catastrophe". National Geographic. National Geographic. Retrieved 2 September 2020.
  5. "Piton de la Fournaise". Global Volcanism Program. Smithsonian Institution.
  6. Philpotts, Anthony R.; Ague, Jay J. (2009). Principles of igneous and metamorphic petrology (2nd ed.). Cambridge, UK: Cambridge University Press. ISBN 9780521880060.
  7. Dethier, David P.; Kampf, Stephanie K. (2007). Geology of the Jemez Region II. Ne Mexico Geological Society. p. 499 p. Archived from the original on 17 October 2015. Retrieved 6 November 2015.

इहो देखल जाय[संपादन करीं]