Jump to content

नरेंद्र मोदी

विकिपीडिया से
(नरेन्द्र मोदी से अनुप्रेषित)
नरेंद्र मोदी
प्रधानमंत्री नरेंद्र मोदी
भारत के 14वाँँ परधानमंत्री
Taking office
26 मई 2014
राष्ट्रपतिद्रौपदी मुर्मू
Succeedingमनमोहन सिंह
गुजरात के 14वाँँ मुख्यमंत्री
कार्यकाल
7 अक्टूबर 2001 – 22 मई 2014
गवर्नरसुन्दरसिंह भण्डारी
कैलाशपति मिश्र
बलराम जाखड़
नवलकिशोर शर्मा
एस॰ सी॰ जमीर
कमला बेनीवाल
इनसे पहिलेकेशूभाई पटेल
इनके बादआनंदीबेन पटेल
निजी जानकारी
जनमनरेन्द्र दामोदरदास मोदी
(1950-09-17) सितंबर 17, 1950 (उमिर 74)
वड़नगर, गुजरात, भारत
राजनीतिक पार्टीभारतीय जनता दल
जीवनसाथीजसोदाबेन चिमनलाल[1]
महतारी संस्थादिल्ली विश्वविद्यालय
गुजरात विश्वविद्यालय
दस्खत
वेबसाइटनिजी वेबसाइट

बाड़ें। मोदी 26 मई 2014 के प्रधानमंत्री पद के पहिली बेर शपथ लिहलें; एकरा बाद से ऊ अबतक ले प्रधानमंत्री बाड़ें, अपना तिसरा कार्यकाल क शपथ 9 जून 2024 के लिहलें। भारत के अबतक भइल प्रधानमंत्री लोग में मोदी आजाद भारत में जनमल पहिला प्रधानमंत्री बाड़ें। एकरा पहिले ऊ गुजरात के मुख्यमंत्री रहलें आ वर्तमान में बनारस लोकसभा सीट से सांसद बाङे। नरेंद्र मोदी भारतीय जनता दल के सदस्य, हिंदू राष्ट्रवादी आ दक्खिनपंथी संगठन राष्ट्रीय स्वयंसेवक संघ के सदस्य हवें।

बडनगर में एगो गुजराती परिवार में पैदा मोदी, बचपन में अपना बाबूजी के चाय के दुकान पर मदद करें, बाद में आपन दुकान लगावे लगलें। स्वयंसेवक संघ से उनके परिचय आ जुड़ाव आठ बरिस के उमिर में भइल। ग्रेजुएशन के पढ़ाई के बाद मोदी घर छोड़ दिहलें, कारण बियाह बतावल जाला जेकरा के मोदी स्वीकार ना कइलें। दू साल खातिर भारत के बिबिध इलाका सभ में घूमे के बाद 1969 या 1970 में अहमदाबाद लवटलें। 1971 में आरएसएस के फुल-टाइम मेंबर बन गइलें आ 1975 के इमरजेंसी के दौर में कुछ दिन इनके लुकाये के परल। 1985 में आरएसएस इनके भाजपा में भेज दिहलस, पार्टी के बिबिध पद पर रह के काम करत साल 2001 में एकर जनरल सेक्रेटरी बनलें।

2001 में नरेंद्र मोदी के गुजरात के मुख्यमंत्री नियुक्त कइल गइल जवना के कारण तत्काल के मुख्यमंत्री केशूभाई पटेल के खराब सेहत आ भुज के भूडोल के बाद उनके छवि में गिरावट रहल। जल्दिये मोदी बिधायक के रूप में चुन लिहल गइलें। मोदी के प्रशासन के 2002 के गुजरात दंगा में भूमिका होखे के बात कहल जाला,[नोट 1] या फिर दंगा करावे के आरोप भी लगावल जाला, हालाँकि कोर्ट के कौनों अइसन सबूत ना मिलल जेकरा आधार पर एक मामिला में मोदी के कौनों सजा दिहल जा सके।[नोट 2] मुख्यमंत्री के रूप में गुजरात में आर्थिक बढ़ती के आगे रखे में उनके नीति के तारीफ कइल जाला,[5] जबकि सेहत-सुबिधा, आ शिक्षा के बिकास के आगे बढ़ावे के मामिला में आ गरीबी दूर करे में बिफल रहे खातिर उनके सरकार के आलोचना होले।[नोट 3]

मोदी 2014 के आम चुनाव में भाजपा के अगुआई कइलेन आ पार्टी लोकसभा में बहुमत से आइल। कौनों पार्टी के 1984 के बाद से पूर्ण बहुमत पहिली बेर मिलल बा। मोदी खुद बनारस लोक सभा सीट से चुनल गइलें। परधानमंत्री बनले के बाद से मोदी प्रशासन के कोसिस रहल बा कि देस में बिदेसी डाइरेक्ट निवेश के बढ़ावा दिहल जाय, मूलभूत संरचना पर खरच ढेर कइल जाय, आ स्वास्थ्य आ सामाजिक कल्याण के ऊपर होखे वाला खर्चा में कटौती कइल जाय। मोदी के सारकार द्वारा ब्यूरोक्रेसी के दक्षता बढ़ावे आ आ सेंट्रलाइज हो चुकल पावर के छितरावे के कोसिस में योजना आयोग के भंग क दिहल गइल बा। इनके द्वारा देस भर में हाई-प्रोफाइल सफाई अभियान चलावल गइल बा आ पर्यावरण आ मजूरी संबंधी कानून के कमजोर भा खतम क दिहल गइल बा। मोदी के देस के राजीनीत के दक्खिनपंथी राजनीति के तरफ ओरमावे खातिर इंजीनियरी करे के क्रेडिट दिहल जाला आ इनके हिंदू राष्ट्रवादी बिसवास आ गुजरात दंगा में भूमिका के ले के देस में आ देस के बाहर बिबादास्पद छवी बा; एह दुनों बात के, सामाजिक भेदभाव वाला एजेंडा रखे वाला ब्यक्ति होखे के सबूत के तौर पर भी प्रस्तुत कइल जाला।[नोट 4]

एकरा बाद वर्ष 2019 में भारतीय जनता दल  उनका अगुवाई में दोबारा चुनाव लड़ल औरी एह बेरी पहीले से भी ज्यादा बड़का जीत हासिल भइल। पार्टी  कुल 303 सीट पर जीत हासिल कइलस। भाजपा के समर्थक दल यानी राजग के कुल 352 सीट प्राप्त भइल।[12] 30 मई 2019 के शपथ ग्रहण क के नरेन्द्र मोदी लगातार दूसरी बार प्रधानमन्त्री बनले।[13]

2019 के आम चुनाव में उनकर पार्टी के जीत के बाद, उनके प्रशासन  जम्मू औरी कश्मीर के विशेष राज्य के दर्जा के रद्द कर दिहाल। उनके प्रशासन  नागरिकता (संशोधन) अधिनियम, २०१९ भी पेश कइल, जिके परिणामस्वरूप देश भर में व्यापक विरोध प्रदर्शन भइल।

मोदी अपना हिन्दू राष्ट्रवादी विश्वास औरी 2002 के गुजरात दंगा के दौरान उनकर कथित भूमिका पर्वघरेलू औरी अन्तरराष्ट्रीय स्तर पर विवाद के एगो आँकड़ा बनल बाटे,[14] जेके एगो बहिष्कारवादी सामाजिक एजेण्डे के प्रमाण के रूप में उद्धृत कइल गइल बा। मोदी के कार्यकाल में, भारत  लोकतान्त्रिक बैकस्लेडिंग के अनुभव कइले बा।[15][16]

‌‌एकरा बाद वर्ष 2024 में भारतीय जनता दल  उनका नेतृत्त्व में दोबारा चुनाव लड़ल औरी एह बार पार्टी कुल 240 सीट पर जीत हासिल कइल। भाजपा के समर्थक दल यानी राजग के कुल 292 सीट प्राप्त भइल।[17] 9 जून 2024 के शपथ ग्रहण क के नरेन्द्र मोदी लगातार तीसरा बार प्रधानमन्त्री बनले। शपथ ग्रहण के बाद उ पहला आइसन अन कांग्रेसी प्रधानमंत्री बनले जे 1962 के बाद लगातार तीसरा बार प्रधानमंत्री बनले औरी उ  पंडित जवाहर लाल नेहरू के बराबरी कइले।[18]

मोदी आपन अगीला दु साल उत्तर औरी उत्तर-पूरब भारत के यात्रा में बितवले।[19] साक्षात्कार में, उ स्वामी विवेकानन्द द्वारा स्थापित हिंदू आश्रम के दौरा करे के वर्णन बा: कलकता के पास बेलूर मठ, अल्मोडा में अद्वैत आश्रम औरी राजकोट में रामकृष्ण मिशन। प्रत्येक आश्रम में उनके प्रवास संक्षिप्त रहे काहेकी उनके पास आवश्यक कॉलेज शिक्षा के अभाव रहे। [20] मोदी के जीवन में विवेकानन्द का बड़ा प्रभाव रहल बा।[21] 1968 के मध्य में, मोदी बेलूर मठ पहुचलन लेकिन उनकारा के लौटा दिहल गइल , जेकरा बाद उ सिलीगुड़ी औरी गुवाहाटी में रुकत  कलकत्ता, पश्चिम बंगाल औरी असम के दौरा किइलेन।

एकरा बाद उ 1968 से 1969 तक दिल्ली औरी राजस्थान के रास्ता गुजरात लौटे से पहले, अल्मोडा में रामकृष्ण आश्रम गइलन, जहां उनके फेर से अस्वीकार कर दिहाल गइल। 1969 के अंत में चाहे 1970 के शुरुआत में, उ अहमदाबाद के खातिर फेर से रवाना होखे से पहीले एगो संक्षिप्त यात्रा के खातिर वडनगर लवातले। ,[22] [23]जहां उ अपना चाचा के साथे रहत रहले औरी गुजरात राज्य सड़क परिवहन निगम में अपना चाचा के कैंटीन में काम करत रहले।[24]

अहमदाबाद में, मोदी इनामदारी के साथे अपना परिचय के नवीनीकृत कइलान, जौन शहर में हेडगेवार भवन (आरएसएस मुख्यालय) में स्थित रहे। [25] [26] [27] एगो वयस्क के रूप में मोदी के पहला ज्ञात राजनीतिक गतिविधि 1971 में रहे जब उ बांग्लादेश मुक्ति संग्राम में लडे खातिर अटल बिहारी वाजपेयी के नेतृत्व में दिल्ली में जनसंघ के सत्याग्रह में शामिल भईल रहले[28][29]

इंदिरा गांधी के नेतृत्व वाला केंद्र सरकार मुक्ति वाहिनी के खुला समर्थन पे रोक लगा दिहाल; मोदी के अनुसार, उनके कुछ समय खातिर तिहाड़ जेल में रखल गइल रहे। [30] [31] [32]1971 के भारत-पाकिस्तान युद्ध के बाद, मोदी  अपना चाचा के नौकरी छोड़ दिहाले और आरएसएस के पूर्णकालिक प्रचारक बन गइले, [33] इनामदार के अधीन काम करते हुए। [34]

लड़ाई से कुछ समय पहीले, मोदी  भारत सरकार के खिलाफ नई दिल्ली में एगो अहिंसक विरोध प्रदर्शन में भाग लिहाले, जेकरा खातिर उनका के गिरफ्तार कर लिहाल गइल; इ गिरफ्तारी के कारण, इनामदार  मोदी के मार्गदर्शन करे के निर्णय लिहाल।[35] मोदी के अनुसार, उ एगो आइसन सत्याग्रह के हिस्सा रहले जौना के कारण राजनीतिक लड़ाई भइल।[36][37]

1978 में, मोदी  दिल्ली विश्वविद्यालय के स्कूल ऑफ ओपन लर्निंग[38] से राजनीति विज्ञान में कला स्नातक (बीए) के डिग्री प्राप्त काइले। [39][40] 1983 में, उ गुजरात विश्वविद्यालय से राजनीति विज्ञान में मास्टर ऑफ आर्ट्स (एमए) के डिग्री प्राप्त कइलन, और बाहरी दूरस्थ शिक्षा के छात्र के रूप में प्रथम श्रेणी में स्नातक के उपाधि प्राप्त कइलान [41][42][43] उनके बीए और एमए डिग्रि के प्रामाणिकता के लेके विवाद बा।[44][45]

[46] द इकोनॉमिक टाइम्स के अनुसार, मोदी के इरादा अपना पाठक लोगन के आरएसएस की कार्यप्रणाली समझावेके रहे, औरी आरएसएस के सदस्य के आश्वस्त करे के रहे कि उ वैचारिक रूप से उनके साथे जुड़ल रहियन। प्रधान मंत्री बनले के बाद उ एग्जाम वॉरियर्स नाम के एगो पुस्तक भी लिखले, जौन बच्चा सब के खातिर सराहनीय परीक्षा के सामना करे खातिर एगो मार्गदर्शिका रहे। मोदी  आठ गो अन्य किताब भी लिखलन , जेमें ज्यादातर बच्चा सब के खातिर लघु कहानि बा।

[47] मोदी  दूंगों गुजराती गरबा गीत के बोल लिखले बाड़े; गरबो, ध्वनि भानुशाली द्वारा गावल गइल औरी तनिष्क बागची द्वारा संगीतबद्ध कईल गइल, औरी माडी, दिव्या कुमार द्वारा गावल गइल और मीत ब्रदर्स द्वारा संगीतबद्ध कइल गइल। गाने 2023 में शरद ऋतु नवरात्रि के अवसर पर जारी कइल गइल रहे। [48][49]

एबंडेंस इन मिलेट्स, फालू औरी गौरव शाह के एगो गाना, जेमे बाजरा के प्रचार खातिर मोदी द्वारा दिहल गइल भाषण रहे, के 2024 ग्रैमी अवार्ड्स खातिर सर्वश्रेष्ठ वैश्विक संगीत प्रदर्शन श्रेणी में नामांकन मिलल।[50][51]

  • 41वां लोकमान्य तिलक राष्ट्रीय पुरस्कार 2023 से प्रधानमंत्री नरेंद्र मोदी के सम्मानित कईल गइल।
  • 2014 के लोकसभा चुनाव में भारतीय जनता पार्टी के नेतृत्व वाला राष्ट्रीय जनतांत्रिक गठबंधन (एनडीए) के भारी जीत के बाद, मोदी  26 मई 2014 के भारत के प्रधान मंत्री के रूप में शपथ लीहले, उ देश के आजादी के बाद पैदा होने वाला पहिला भारतीय प्रधान मंत्री बन गईले।
  • 2001 में, केशुभाई पटेल के स्वास्थ्य ख़राब चलत रहे और भाजपा उप-चुनावों में कुछ राज्य विधानसभा सीट हार गइल। सत्ता के दुरुपयोग, भ्रष्टाचार और खराब प्रशासन के आरोप लगा वल गइल औरी 2001 में भुज में आइल भूकंप से निपटे खातिर उनके प्रशासन के तरीका से पटेल के प्रतिष्ठा के नुकसान पहुंचल रहे।

निजी जीवन

नरेंद्र मोदी के जाति के पारंपरिक परंपरा के अनुसार, उनकर परिवार  जशोदाबेन चिमनलाल मोदी के साथ सगाई कर दिहाल, जेकरा बाद उनकर शादी तब भइल जब उ 17 बरिस के रहली औरी  इ  18 बरिस के रहले।[52][53] एके तुरंत बाद, उ अपन पत्नी के छोड़ दिहाले।[52] और घर छोड़ दिहाले। इ जोडा कबो तलाक ना लिहल लेकिन कई दशक तक उनके सार्वजनिक घोषणा में इ वियाह के जिक्र ना रहे।[54] अप्रैल 2014 में, राष्ट्रीय चुनाव से कुछ समय पहीले, जेमें उ सत्ता हासिल कइले, मोदी सार्वजनिक रूप से पुष्टि काइले कि उ शादीशुदा हाउवान और उनकर पत्नी जशोदाबेन हइ।[55] मोदी के एगो जीवनी लेखक ने लिखल बा कि मोदी  शादी के गुप्त रखल काहेकी उ आरएसएस में प्रचारक ना बन पवते, जेकरा खातिर कबों ब्रह्मचर्य के आवश्यकता हत रहे।[56]

गुजरात के मुख्यमंत्री के रूप में

2001 में केशुभाई पटेल (तत्कालीन मुख्यमंत्री) के सेहत बिगड़े लगल रहे औरी भाजपा चुनाव में काइगो सीट हारत रहे।[57] एकरा बाद भाजपा के राष्ट्रीय अध्यक्ष मुख्यमंत्री के रूप में मोदी के नया उम्मीदवार के रूप में रखले । हालांकि भाजपा के नेता लालकृष्ण आडवाणी, मोदी के सरकार चलावे के अनुभव के कमी के कारण चिंतित रहले। मोदी  पटेल के उप मुख्यमंत्री बनले के प्रस्ताव के ठुकरा दिहाले औरी आडवाणी व अटल बिहारी वाजपेयी से कहके कि यदि गुजरात के जिम्मेदारी देवेके बा त पूरा दीहल जाओ अन्यथा ना दिहाल जाओ। 3 अक्टूबर 2001 के इ केशुभाई पटेल के जगह गुजरात के मुख्यमंत्री बनले। एकरा साथ ही उनका पर दिसम्बर 2002 में होखे वाला चुनाव के पूरा जिम्मेदारी भी रहे।[58]सुरुआती जीवन आ शिक्षा == नरेंद्र मोदी के जनम 17 सितंबर 1950 के एगो गुजराती परिवार में, मेहसाणा जिला (ओह समय के बांबे स्टेट, अब गुजरात) के वडनगर में भइल। बाबूजी दामोदरदास मूलचंद मोदी (c.1915 - 1989) आ महतारी हीराबेन मोदी (जनम c.1920) के छह गो में नरेंद्र मोदी तिसरा संतान रहलें।[59] मोदी के परिवार मोध-घाँची-तेली समुदाय के हवे,[60][61][62] जेकरा के सरकारी तौर पर अन्य पिछड़ा वर्ग (ओबीसी) में गिनल जाला।[63][64]

लरिकाईं में मोदी वडनगर रेलवे टीशन पर चाय बेचे में अपने बाबूजी के मदद करें, बाद में अपना भाई के साथे खुद के छाया के दुकान बस अड्डा के लगे चलवलें।[65][66] मोदी साल 1967 में वडनगर से इंटर के इम्तिहान पास कइलें, जहाँ उनके एगो अध्यापक औसत दर्जा के बिद्यार्थी आ बाद-बिबाद में रूचि रखे वाला आ थियेटर में लगाव रखे वाला बिद्यार्थी के रूप में बतवलें।[67] बाद-बिबाद प्रतियोगिता में मोदी के कुशलता उनके संघे पढ़े वाला बिद्यार्थी आ उनके मास्टर साहब लोग चिन्हित कइल।[68] मोदी नाटकन (थियेटरन) में बहुत बिसाल व्यक्तित्व (लार्जर-देन-लाइफ) वाला किरदार निभावल पसंद करें जे उनके राजनीतिक कैरियर में भी झलके ला।[69][70]

आठ बरिस के उमिर में मोदी के राष्ट्रीय स्वयंसेवक संघ (आरएसएस) के बारे में मालुम भइल आ ऊ लोकल शाखा में जाए सुरू कइलेन। एकरे बाद मोदी लक्ष्मणराव इनामदार, जिनके वकील साहब के नाँव से जानल जाय, मिलने आ उहे इनका के बालस्वयंसेवक बनवलें आ इनके राजनीतिक अभिभावक बनलें।[71] आरएसएस में अपना शिक्षा के दौरान मोदी वसंत गजेंद्रगाडकर आ नाथालाल जघड़ा से मिललें जे लोग भारतीय जनसंघ के नेता आ 1980 में भारतीय जनता दल के गुजरात इकाई के संस्थापक सदस्य रहल लोग। पढ़ाई के दौरान लरिकाईंये में इनके बियाह जसोदाबेन नरेंद्रभाई मोदी से तय हो गइल जेकरा के मोदी ना स्वीकार कइलें [72] आ एही कारन उपजल पारिवारिक तनाव के कारन 1967 में घर छोड़ देवे के फैसला कइलें।[73]

एकरे बाद मोदी दू साल उत्तर भारत आ पूर्वोत्तर भारत के जगह-जगह घुमलें, कवना-कवना जगह गइलें आ रहलें एकरे बारे में बहुत बिबरन ना मिले ला।[74] अपना इंटरभ्यू में मोदी, स्वामी विवेकानंद के स्थापित बेलूर मठ (कलकत्ता लगे), एकरे बाद अल्मोड़ा के अद्वैत आश्रम आ रामकृष्ण मिशन, राजकोट जाए के बात कहले बाने। एह में से हर जगह कुछे दिन खातिर रह पवलें काहें कि उनके कॉलेज के शिक्षा अभिन पूरा ना भइल रहल।[75][76][77] विवेकानंद के इनके जीवन पर बहुत परभाव बतावल जाला।[78]

1968 के गर्मी के सुरुआत में मोदी बेलूर मठ चहुँपलें बाकी इहाँ से वापस लवटा दिहल गइलें, जेकरा बाद कलकत्ता पच्छिम बंगाल आ आसाम में घूमलें, सिलीगुड़ी आ गौहाटी में रुकलें।[79] मोदी अल्मोड़ा के रामकृष्ण आश्रम चहुँपलें आ एहू जा उनके ना लिहल गइल, एकरे बाद दिल्ली राजस्थान होखत वापस 1968–69 में गुजरात लवट अइलें।[80] 1969 के अंत में या फिर 1970 के सुरुआत में मोदी कुछ दिन खातिर वडनगर अइलें आ एकरा बाद अहमदाबाद चल गइलें।[81] इहँवा मोदी अपने रिश्तेदार के इहाँ, गुजरात राज्य परिवहन कारपोरेशन के कैंटीन में काम करे लगलें।[82][83]

अहमदाबाद में मोदी दोबारा इनामदार से दोबारा मिललें जे ओह समय शहर के हेगडेवार भवन (शहर के आरएसएस मुख्यालय) में रहलें।[84][85][86] 1971 के भारत-पाक लड़ाई के बाद मोदी अपना चाचा के साथे काम कइल छोड़ के पूरा टाइम खातिर आरएसएस के प्रचारक बन गइलें[83] आ इनामदार के मातहत काम करे लगलें।[87] लड़ाई के कुछे दिन पहिले मोदी भारत सरकार के खिलाफ एगो शांतिपूर्ण धरना-परदर्शन में हिस्सा लिहलें जेकरा खातिर उनके गिरफ्तार कइल गइल रहे; इहे कारन बतावल जाला कि इनामदार इनके सिखावे-पढ़ावे खातिर बीछलें।[87] कई साल बाद 2001 में इनामदार के जीवनी छपल जेह में मोदी सहायक लेखक रहलें।[88] साल 1978 में मोदी राजनीतिशास्त्र में बीए कइलें,[89] दिल्ली विश्वविद्यालय के पत्राचार माध्यम से,[90] आ थर्ड डिवीजन पास भइलें।[91] पाँच बरिस बाद, 1982 में, गुजरात विश्वविद्यालय से राजनीति बिज्ञान में एमए के डिग्री लिहलें।[92][93]

2008 में, मोदी  ज्योतिपुंज नाम के एगो गुजराती पुस्तक प्रकाशित कइलन, जेमें आरएसएस नेता लोगन के प्रोफाइल शामिल बा। सबसे लंबा समय तक एम. एस. गोलवलकर रहले, जेकरा नेतृत्व में आरएसएस के विस्तार भईल औरी जिनका के मोदी पूज्य श्री गुरुजी ("पूजा के योग्य गुरु") के रूप में संदर्भित करतरन।

नोट

  1. 2002 के गुजरात दंगा में तत्कालीन प्रशासन के भूमिका खातिर स्रोत संदर्भ[2]
  2. 2012 में न्यायालय कहलस कि तहकीकात में मोदी के खिलाफ कवनो सबूत ना मिलल।[3][4]
  3. मानवीय बिकास में बिफल रहे के बात कहे वाला स्रोत-संदर्भ।[2]
  4. बिबादास्पद भूमिका के चर्चा संबंधी स्रोत-संदर्भ[2][6][7][8][9][10][11]

संदर्भ

  1. http://erms.gujarat.gov.in/ceo-gujarat/FileLoc/LS2014/20/Narendra_Modi019006.PDF
  2. 2.0 2.1 2.2 Lua error in Module:Citation/CS1/Utilities at line 38: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil).
  3. Lua error in Module:Citation/CS1/Utilities at line 38: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil).
  4. Lua error in Module:Citation/CS1/Utilities at line 38: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil).
  5. Lua error in Module:Citation/CS1/Utilities at line 38: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil).
  6. Lua error in Module:Citation/CS1/Utilities at line 38: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil).
  7. Lua error in Module:Citation/CS1/Utilities at line 38: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil).
  8. Lua error in Module:Citation/CS1/Utilities at line 38: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil).
  9. Lua error in Module:Citation/CS1/Utilities at line 38: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil).
  10. Lua error in Module:Citation/CS1/Utilities at line 38: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil).
  11. Lua error in Module:Citation/CS1/Utilities at line 38: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil).
  12. Lua error in Module:Citation/CS1/Utilities at line 38: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil).
  13. Lua error in Module:Citation/CS1/Utilities at line 38: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil).
  14. Lua error in Module:Citation/CS1/Utilities at line 38: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil).
  15. Lua error in Module:Citation/CS1/Utilities at line 38: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil).
  16. Lua error in Module:Citation/CS1/Utilities at line 38: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil).
  17. Lua error in Module:Citation/CS1/Utilities at line 38: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil).
  18. Lua error in Module:Citation/CS1/Utilities at line 38: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil).
  19. Lua error in Module:Citation/CS1/Utilities at line 38: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil).
  20. Lua error in Module:Citation/CS1/Utilities at line 38: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil).
  21. Lua error in Module:Citation/CS1/Utilities at line 38: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil).
  22. Lua error in Module:Citation/CS1/Utilities at line 38: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil).
  23. Lua error in Module:Citation/CS1/Utilities at line 38: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil).
  24. Lua error in Module:Citation/CS1/Utilities at line 38: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil).
  25. Lua error in Module:Citation/CS1/Utilities at line 38: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil).
  26. Lua error in Module:Citation/CS1/Utilities at line 38: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil).
  27. Lua error in Module:Citation/CS1/Utilities at line 38: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil).
  28. Lua error in Module:Citation/CS1/Utilities at line 38: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil).
  29. Lua error in Module:Citation/CS1/Utilities at line 38: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil).
  30. Lua error in Module:Citation/CS1/Utilities at line 38: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil).
  31. Lua error in Module:Citation/CS1/Utilities at line 38: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil).
  32. Lua error in Module:Citation/CS1/Utilities at line 38: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil).
  33. Lua error in Module:Citation/CS1/Utilities at line 38: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil).
  34. Lua error in Module:Citation/CS1/Utilities at line 38: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil).
  35. Lua error in Module:Citation/CS1/Utilities at line 38: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil).
  36. Lua error in Module:Citation/CS1/Utilities at line 38: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil).
  37. Lua error in Module:Citation/CS1/Utilities at line 38: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil).
  38. Lua error in Module:Citation/CS1/Utilities at line 38: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil).
  39. Lua error in Module:Citation/CS1/Utilities at line 38: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil).
  40. Lua error in Module:Citation/CS1/Utilities at line 38: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil).
  41. Lua error in Module:Citation/CS1/Utilities at line 38: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil).
  42. Lua error in Module:Citation/CS1/Utilities at line 38: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil).
  43. Lua error in Module:Citation/CS1/Utilities at line 38: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil).
  44. Lua error in Module:Citation/CS1/Utilities at line 38: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil).
  45. Lua error in Module:Citation/CS1/Utilities at line 38: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil).
  46. Lua error in Module:Citation/CS1/Utilities at line 38: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil).
  47. Lua error in Module:Citation/CS1/Utilities at line 38: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil).
  48. Lua error in Module:Citation/CS1/Utilities at line 38: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil).
  49. Lua error in Module:Citation/CS1/Utilities at line 38: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil).
  50. Lua error in Module:Citation/CS1/Utilities at line 38: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil).
  51. Lua error in Module:Citation/CS1/Utilities at line 38: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil).
  52. 52.0 52.1 Lua error in Module:Citation/CS1/Utilities at line 38: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil).
  53. Lua error in Module:Citation/CS1/Utilities at line 38: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil).
  54. Lua error in Module:Citation/CS1/Utilities at line 38: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil).
  55. Lua error in Module:Citation/CS1/Utilities at line 38: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil).
  56. Lua error in Module:Citation/CS1/Utilities at line 38: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil).
  57. Lua error in Module:Citation/CS1/Utilities at line 38: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil).
  58. Lua error in Module:Citation/CS1/Utilities at line 38: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil).
  59. Marino 2014, pp. 13, 15, 29–30, 74.
  60. Lua error in Module:Citation/CS1/Utilities at line 38: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil).
  61. Lua error in Module:Citation/CS1/Utilities at line 38: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil).
  62. Lua error in Module:Citation/CS1/Utilities at line 38: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil).
  63. Lua error in Module:Citation/CS1/Utilities at line 38: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil).
  64. Lua error in Module:Citation/CS1/Utilities at line 38: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil).
  65. Lua error in Module:Citation/CS1/Utilities at line 38: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil).
  66. Lua error in Module:Citation/CS1/Utilities at line 38: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil).
  67. Lua error in Module:Citation/CS1/Utilities at line 38: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil).
  68. Marino 2014, p. 16.
  69. Mukhopadhyay 2013, p. 82.
  70. Lua error in Module:Citation/CS1/Utilities at line 38: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil).
  71. Marino 2014, p. 24.
  72. Marino 2014, p. 21.
  73. Marino 2014, pp. 22–23.
  74. Marino 2014, p. 25.
  75. Marino 2014, pp. 30–33.
  76. Mukhopadhyay 2013, pp. 128–129.
  77. Lua error in Module:Citation/CS1/Utilities at line 38: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil).
  78. Lua error in Module:Citation/CS1/Utilities at line 38: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil).
  79. Marino 2014, p. 26.
  80. Marino 2014, p. 27.
  81. Marino 2014, pp. 28–29.
  82. Mukhopadhyay 2013, p. 131.
  83. 83.0 83.1 Mukhopadhyay 2013, p. 138.
  84. Lua error in Module:Citation/CS1/Utilities at line 38: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil).
  85. Lua error in Module:Citation/CS1/Utilities at line 38: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil).
  86. Marino 2014, p. 35.
  87. 87.0 87.1 Marino 2014, pp. 35–40.
  88. Lua error in Module:Citation/CS1/Utilities at line 38: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil).
  89. Lua error in Module:Citation/CS1/Utilities at line 38: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil).
  90. Marino 2014, p. 48.
  91. Lua error in Module:Citation/CS1/Utilities at line 38: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil).
  92. Lua error in Module:Citation/CS1/Utilities at line 38: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil).
  93. Lua error in Module:Citation/CS1/Utilities at line 38: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil).

बाहरी कड़ी

ऑफिशियल
रानीतिक पद
पहिले
केशुभाई पटेल
गुजरात के मुख्यमंत्री
2001–2014
बाद में
आनंदीबेन पटेल
पहिले
मनमोहन सिंह
भारत के प्रधानमंत्री
2014–वर्तमान
पद पर वर्तमान
लोक सभा
पहिले
मुरली मनोहर जोशी
लोकसभा सांसद
बनारस से

2014–वर्तमान
पद पर वर्तमान