महासागरीय धारा

विकिपीडिया से
(समुंद्री धारा से अनुप्रेषित)
बिस्व के नक्शा पर देखावल समुंद्री धारा सभ
समुंद्री धारा सभ के बैस्विक पैटर्न

महासागरीय धारा (अंग्रेजी: Ocean current) चाहे समुंद्री धारा, समुंद्र के पानी के लगातार आ निश्चित दिसा में होखे वाला बहाव हवे। ई कई किलोमीटर चाकर धारा के रूप में होखे ला आ बहुत दूर तक ले जाला। एकरे पाछे मूल कारण समुंद्र में ऊर्जा के बितरण के बराबर करे खातिर होखे वाला संचलन हवे। डाइरेक्ट कारण समुंद्र में पानी के तापमान, नमकीनियत, पानी के घनत्व वगैरह में अंतर; हवा के बहाव के परभाव, लहर सभ के टूटे के परभाव आ महादीप आ दीप सभ के मौजूदगी, आ पृथ्वी के घूर्णन से एह धारा सभ के चाल आ दिशा परभावित होखे ले।

इनहन के वर्गीकरण गर्म आ ठंडा धारा के रूप में कइल जाला। आमतौर पर ध्रुवी इलाका से भूमध्यरेखा के ओर बहे वाली धारा सभ के पानी बह के जवना इलाका में चहुँपे ला ओह इलाका के अपना आसपास के पानी से ठंढा होखे ला। इनहन के ठंढा धारा कहल जाला। एकरे बिपरीत भूमध्य रेखा के इलाका से ध्रुव के ओर बहे वाली धारा सभ गर्म धारा होखे लीं।

बैस्विक रूप से ई धारा सभ ऊर्जा के स्थानांतरण के हिस्सा हईं। इनहन से बैस्विक कन्वेयर बेल्ट बने ला जे समुंद्र में ऊर्जा के बितरण बराबर करे ला। एकरे अलावा जहाँ ई धारा बहे लीं उहाँ आसपास के इलाका के जलवायु पर आपन परभाव डाले लीं। समुंदरी परिवहन (जहाज यात्रा) आ मछरी पकड़े के इंडस्ट्री पर भी इनहन के परभाव पड़े ला।

उत्पत्ती के कारण[संपादन करीं]

समुंद्री डाइनामिक्स (गतिकी) समुंद्र में पानी के चाल के परिभाषित आ परभावित करे ला। समुंद्र के तापमान आ चाल के तीन गो अलग-अलग लेयर में बाँट के देखल जा सके ला: सबसे ऊपरी मिक्स्ड (सतही) लेयर, ऊपरी समुंद्र (थर्मोक्लाइन से ऊपर), आ गहिरा समुंद्री लेयर। समुंद्री धारा सभ के स्वेर्ड्रप (sverdrup (sv)) में नापल जाला, जहाँ 1 sv लगभग हर सेकेंड 1,000,000 मी3 (35,000,000 घन फुट) आयतन के बहाव के दर के बरोबर होखे ला।

सतह पर चले वाली धारा, जे कुल समुंद्री पानी के बस 8 % हिस्सा होखे ला, आमतौर पर ऊपरी 400 मी (1,300 फीट) तक ले सीमित होखे लीं। ई ऊपरी लेयर के पानी नीचे के पानी से तापमान आ खारापन के भेद के कारण बिलग रहे ला काहें से कि तापमान आ खारापन पानी के घनत्व के परभावित करे लें। गहिरा समुंद्र में पानी के चाल के कारण पानी के घनत्व आ पृथ्वी के गुरुत्वाकर्षण क बल होला, एही कारन हाई अक्षांस वाला एरिया (ध्रुव के लग्गे) गहिराई के पानी ठंढा होला आ समुंद्र में नीचे के ओर धँसके ला काहें से कि पानी के तापमान कम होखे के कारन घनत्व बढ़ जाला आ भारी पानी नीचे के ओर धँसके ला।

Wind driven circulation[संपादन करीं]

Surface oceanic currents are driven by wind currents, the large scale prevailing winds drive major persistent ocean currents, and seasonal or occasional winds drive currents of similar persistence to the winds that drive them,[1] and the Coriolis effect plays a major role in their development.[2] The Ekman spiral velocity distribution results in the currents flowing at an angle to the driving winds, and they develop typical clockwise spirals in the northern hemisphere and counter-clockwise rotation in the southern hemisphere.[3] In addition, the areas of surface ocean currents move somewhat with the seasons; this is most notable in equatorial currents.

Deep ocean basins generally have a non-symmetric surface current, in that the eastern equator-ward flowing branch is broad and diffuse whereas the pole-ward flowing western boundary current is relatively narrow.

Thermohaline circulation[संपादन करीं]

Deep ocean currents are driven by density and temperature gradients. This thermohaline circulation is also known as the ocean's conveyor belt. These currents, sometimes called submarine rivers, flow deep below the surface of the ocean and are hidden from immediate detection. Where significant vertical movement of ocean currents is observed, this is known as upwelling and downwelling. Deep ocean currents are currently[कब?] being researched using a fleet of underwater robots called Argo.

The thermohaline circulation is a part of the large-scale ocean circulation that is driven by global density gradients created by surface heat and freshwater fluxes.[4][5] The adjective thermohaline derives from thermo- referring to temperature and -haline referring to salt content, factors which together determine the density of sea water. Wind-driven surface currents (such as the Gulf Stream) travel polewards from the equatorial Atlantic Ocean, cooling en route, and eventually sinking at high latitudes (forming North Atlantic Deep Water). This dense water then flows into the ocean basins. While the bulk of it upwells in the Southern Ocean, the oldest waters (with a transit time of around 1000 years)[6] upwell in the North Pacific.[7] Extensive mixing therefore takes place between the ocean basins, reducing differences between them and making the Earth's oceans a global system. On their journey, the water masses transport both energy (in the form of heat) and matter (solids, dissolved substances and gases) around the globe. As such, the state of the circulation has a large impact on the climate of the Earth. The thermohaline circulation is sometimes called the ocean conveyor belt, the great ocean conveyor, or the global conveyor belt. On occasion, it is imprecisely used to refer to the meridional overturning circulation, (MOC).

बैस्विक बितरण[संपादन करीं]

आर्कटिक महासागर के धारा

  • बैफिन द्वीप धारा – आर्कटिक महासागर के धारा
  • ब्यूफोर्ट गयर – आर्कटिक महासागर के ध्रुवीय क्षेत्र में हवा से चले वाला समुंद्री धारा
  • पूर्वी ग्रीनलैंड करंट – ग्रीनलैंड के पूरबी कोट से दूर फ्रेम जलडमरूमध्य से केप विदाई तक के करंट
  • पूर्वी आइसलैंड करंट – ठंडा पानी के समुंद्र करंट जे पूर्वी ग्रीनलैंड करंट के शाखा के रूप में बने ला
  • लैब्राडोर करंट – लैब्राडोर, न्यूफाउंडलैंड आ नोवा स्कॉटिया के तट पर अटलांटिक महासागर में ठंडा करंट
  • उत्तरी आइसलैंडिक जेट – गहिराई ले चले वाली धारा जे आइसलैंड के महादीपीय ढलान के साथ बहे ले
  • नार्वे के धारा – नार्वे के अटलांटिक तट के साथ उत्तर-पूरुब ओर बैरेंट्स सागर में बहे वाली धारा
  • ट्रांसपोलर ड्रिफ्ट स्ट्रीम – आर्कटिक महासागर के एगो समुंद्री धारा
  • पच्छिमी ग्रीनलैंड करंट – ठंडा पानी के कमजोर धारा जे ग्रीनलैंड के पच्छिमी तट के साथ उत्तर ओर बहे ले
  • वेस्ट स्पिट्सबर्गन करंट – गरम, नमकीन करंट जे स्पिट्सबर्गन के ठीक पच्छिम में पोल के ओर चले ला

अटलांटिक महासागर के धारा

  • अंगोला करंट – अस्थायी समुंद्र के सतह के करंट
  • एंटीलीज करंट – समुंदर के करंट
  • अटलांटिक मेरिडियन पलटत परिसंचरण – अटलांटिक महासागर में धारा सभ के सिस्टम
  • अजोर्स करंट – उत्तरी अटलांटिक महासागर में महासागर के धारा
  • बेंगुएला करंट – दक्खिन अटलांटिक में समुंद्री धारा
  • ब्राजील करंट – गरम करंट जे ब्राजील के दक्खिनी तट के साथ दक्खिन ओर रियो डे ला प्लाटा के मुहाना ले बहे ले
  • कैनरी करंट – हवा से चले वाला सतह के करंट जे उत्तरी अटलांटिक गीयर के हिस्सा हवे
  • केप हॉर्न करंट – ठंडा पानी के करंट जे केप हॉर्न के आसपास पच्छिम से पूरब ओर बहे ला
  • कैरेबियन करंट – अटलांटिक महासागर के करंट
  • पूर्वी ग्रीनलैंड करंट – ग्रीनलैंड के पूरबी कोट से दूर फ्रेम जलडमरूमध्य से केप विदाई तक के करंट
  • पूर्वी आइसलैंड करंट – ठंडा पानी के समुंद्र करंट जे पूर्वी ग्रीनलैंड करंट के शाखा के रूप में बने ला
  • भूमध्यरेखीय काउंटर करंट – अटलांटिक, भारतीय आ प्रशांत महासागर में पावल जाए वाला उथला पूरब ओर बहे वाला करंट
  • फॉकलैंड करंट – उत्तर के ओर ठंडा पानी के अटलांटिक महासागर के धारा
  • फ्लोरिडा करंट – तापीय समुंदर के धारा
  • गिनी करंट – धीमा गरम पानी के धारा जे पच्छिमी अफिरका के गिनी तट के साथ पूरब ओर बहे ले
  • खाड़ी के धारा – अटलांटिक महासागर के गरम धारा
  • इर्मिंगर करंट – आइसलैंड के दक्खिन-पच्छिम तट से पच्छिम ओर सेट होखे वाली उत्तरी अटलांटिक करंट
  • लैब्राडोर करंट – लैब्राडोर, न्यूफाउंडलैंड आ नोवा स्कॉटिया के तट पर अटलांटिक महासागर में ठंडा करंट
  • लोमोनोसोव करंट – अटलांटिक महासागर में गहिरा करंट। ब्राजील के तट से ले के गिनी के खाड़ी ले
  • लूप करंट – क्यूबा आ युकाटन प्रायदीप के बीच के समुंद्री करंट
  • उत्तरी अटलांटिक धारा – अटलांटिक महासागर के धारा
  • उत्तरी ब्राजील धारा – उत्तरी अटलांटिक महासागर के धारा
  • उत्तरी भूमध्यरेखीय धारा – प्रशांत आ अटलांटिक महासागर में धारा
  • नार्वे के धारा – नार्वे के अटलांटिक तट के साथ उत्तर-पूरुब ओर बैरेंट्स सागर में बहे वाली धारा
  • पुर्तगाल धारा – कमजोर समुंद्री धारा जे पुर्तगाल के तट के साथ दक्खिन ओर बहे ले
  • दक्खिन अटलांटिक करंट – पूरब ओर के समुंद्र धारा, ब्राजील धारा से खिलावल जाला
  • दक्खिन भूमध्यरेखीय धारा – प्रशांत, अटलांटिक, आ हिंद महासागर में महासागरीय धारा
  • पच्छिमी ग्रीनलैंड करंट – ठंडा पानी के कमजोर धारा जे ग्रीनलैंड के पच्छिमी तट के साथ उत्तर ओर बहे ले
  • वेस्ट स्पिट्सबर्गन करंट – गरम, नमकीन करंट जे स्पिट्सबर्गन के ठीक पच्छिम में पोल के ओर चले ला

हिंद महासागर के धारा

  • अगुल्हास करंट – दक्खिन-पच्छिम हिंद महासागर के पच्छिमी सीमा धारा जे अफिरका के पूरबी तट से नीचे बहे ले
  • अगुल्हास रिटर्न करंट – दक्खिनी हिंद महासागर में महासागर के करंट
  • पूर्वी मेडागास्कर करंट – मेडागास्कर के लगे महासागरीय प्रवाह के विशेषता
  • भूमध्यरेखीय काउंटर करंट – अटलांटिक, भारतीय आ प्रशांत महासागर में पावल जाए वाला उथला पूरब ओर बहे वाला करंट
  • भारतीय मानसून धारा – मौसमी रूप से बदलत समुंद्री धारा के शासन उत्तरी हिंद महासागर के उष्णकटिबंधीय इलाका सभ में पावल जाला
  • इंडोनेशियाई थ्रूफ्लो – महासागर के धारा
  • लीविन करंट – पश्चिमी ऑस्ट्रेलिया के किनारे समुंदर के करंट
  • मेडागास्कर करंट – पश्चिमी हिंद महासागर में महासागर के धारा
  • मोजाम्बिक धारा – हिंद महासागर में गरम समुंद्री धारा
  • उत्तरी मेडागास्कर धारा – मेडागास्कर के लगे समुंद्री धारा जे दक्खिन भूमध्यरेखीय धारा में बहे ले
  • सोमाली धारा – समुंद्री सीमा धारा जे पच्छिमी हिंद महासागर में सोमालिया आ ओमान के तट के साथ बहे ले
  • दक्खिन भूमध्यरेखीय धारा – प्रशांत, अटलांटिक, आ हिंद महासागर में महासागरीय धारा
  • दक्खिन-पच्छिम मेडागास्कर तटीय धारा – मेडागास्कर के दक्खिन-पच्छिम में बहे वाली गरम ध्रुव के ओर के समुंद्री धारा
  • पश्चिम ऑस्ट्रेलियाई धारा – ठंडा समुंद्री धारा

प्रशांत महासागर के धारा

  • अलास्का करंट – ब्रिटिश कोलंबिया के तट आ अलास्का पैनहैंडल के किनारे उत्तर के ओर बहत गरम पानी के करंट
  • अलेउटियन करंट – पूरब ओर बहे वाली समुंद्री धारा जे उत्तरी प्रशांत धारा के उत्तर में पड़े ले;
  • कैलिफोर्निया करंट – प्रशांत महासागर के करंट
  • केप हॉर्न करंट – ठंडा पानी के करंट जे पच्छिम से पूरब ओर चारों ओर बहे ला

संदर्भ[संपादन करीं]

  1. "Current". www.nationalgeographic.org. National Geographic. 2 September 2011. Retrieved 7 January 2021.
  2. "Ocean Currents of the World: Causes". 29 August 2020. Retrieved 2020-11-20.
  3. National Ocean Service (March 25, 2008). "Surface Ocean Currents". noaa.gov. National Oceanic and Atmospheric Administration. Archived from the original on July 6, 2017. Retrieved 2017-06-13.
  4. Rahmstorf, S (2003). "The concept of the thermohaline circulation" (PDF). Nature. 421 (6924): 699. Bibcode:2003Natur.421..699R. doi:10.1038/421699a. PMID 12610602. S2CID 4414604.
  5. Lappo, SS (1984). "On reason of the northward heat advection across the Equator in the South Pacific and Atlantic ocean". Study of Ocean and Atmosphere Interaction Processes. Moscow Department of Gidrometeoizdat (in Mandarin): 125–9.
  6. The global ocean conveyor belt is a constantly moving system of deep-ocean circulation driven by temperature and salinity; What is the global ocean conveyor belt?
  7. Primeau, F (2005). "Characterizing transport between the surface mixed layer and the ocean interior with a forward and adjoint global ocean transport model" (PDF). Journal of Physical Oceanography. 35 (4): 545–64. Bibcode:2005JPO....35..545P. doi:10.1175/JPO2699.1.

बाहरी कड़ी[संपादन करीं]